6. ฉฏฺฐนโย สมฺปโยควิปฺปโยคปทวณฺณนา

[228] ‘‘ตตฺถา’’ติ อิมินา ‘‘สมฺปโยควิปฺปโยคปทํ ภาเชตฺวา’’ติ เอตฺถ สมฺปโยควิปฺปโยคปทํ ภาชิตํ, สํวณฺเณตพฺพตาย จ ปธานภูตํ ปจฺจามฏฺฐํ, น รูปกฺขนฺธาทิปทนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ ลพฺภติ…เป.… เวทิตพฺพ’’นฺติ วตฺวา ปุน ‘‘รูปกฺขนฺธาทีสุ หี’’ติอาทินา ตมตฺถํ วิวรติฯ ตตฺถ น ลพฺภตีติ ‘‘สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺต’’นฺติ วา คเหตุํ น ลพฺภติ, อลพฺภมานมฺปิ ปุจฺฉาย คหิตํ ปฏิกฺเขเปน วิสฺสชฺเชตุํฯ ปฏิกฺเขโปปิ หิ ปุจฺฉาย วิสฺสชฺชนเมวฯ ตถา หิ ยมเก (ยม. 1.ขนฺธยมก.59-61) ‘‘ยสฺส รูปกฺขนฺโธ นุปฺปชฺชิตฺถ, ตสฺส เวทนากฺขนฺโธ นุปฺปชฺชิตฺถา’’ติ ปุจฺฉาย ‘‘นตฺถี’’ติ วิสฺสชฺชิตํฯ เตน ปเนตฺถ รูปธมฺเมสุ สมฺปโยคฏฺโฐ น ลพฺภตีติ อยมตฺโถ ทสฺสิโต โหติฯ อลพฺภมานมฺปิ สมฺปโยคปทํ คหิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ รูปกฺขนฺธเวทนากฺขนฺธาทีสุฯ เอเตสนฺติ รูปนิพฺพานานํฯ วิสภาคตาติ อตํสภาคตาฯ เอกุปฺปาทาทิภาโว หิ สมฺปโยเค สภาคตา, น สงฺคเห วิย สมานสภาคตา, ตสฺมา เอกุปฺปาทาทิภาวรหิตานํ รูปนิพฺพานานํ สา เอกุปฺปาทาทิตา วิสภาคตา วุตฺตาฯ ตทภาวโตติ ตสฺสา วิสภาคตาย เอกุปฺปาทาทิตาย อภาวโตฯ วิปฺปโยโคปิ นิวาริโต เอว โหติ, วิสภาโค ภาโว วิปฺปโยโคติ วุตฺโตวายมตฺโถติฯ ‘‘จตูสุ หี’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ ปากฏตรํ กโรติฯ ตตฺถ เตสํ เตหีติ จ อรูปกฺขนฺเธ เอว ปรามสติฯ วิสภาคตา จ โหติ รูปนิพฺพาเนสุ อวิชฺชมานตฺตาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘น จ รูเปกเทสสฺสา’’ติอาทิฯ เตเนวาติ จตุกฺขนฺธสภาคตฺตา เอวฯ

ตีหิ วิญฺญาณธาตูหีติ ฆานชิวฺหากายวิญฺญาณธาตูหิ วิปฺปยุตฺเต อนารมฺมณมิสฺสเก รูปธมฺมมิสฺสเก ธมฺเม ทีเปติ รูปภโวติ โยชนาฯ ปญฺจหีติ จกฺขุวิญฺญาณาทีหิ ปญฺจหิ วิญฺญาณธาตูหิฯ เอกาย มโนธาตุยาฯ น สมฺปยุตฺเตติ น สมฺปยุตฺเต เอวฯ ตถา หิ ‘‘วิปฺปยุตฺเต อโหนฺเต สตฺตหิปิ สมฺปยุตฺเต สตฺตปิ วา ตา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาติ วิปฺปยุตฺตตาปฏิกฺเขเปนฯ ตาหีติ สตฺตวิญฺญาณธาตูหิฯ สมฺปยุตฺเต ทีเปนฺตีติ สมฺปยุตฺเต ทีเปนฺติเยว, น สมฺปยุตฺเต เอวาติ เอวมวธารณํ คเหตพฺพํฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ สมฺปยุตฺเต เวทนาทิเกฯ สมฺปยุตฺตวิปฺปยุตฺตภาเวหิ นวตฺตพฺพํ, ตํเยว วิญฺญาณธาตุสตฺตกํฯ สมฺปยุตฺตภาเวน นวตฺตพฺพานิ สมฺปยุตฺตนวตฺตพฺพานิ, ภินฺนสนฺตานิกานิ, นานากฺขณิกานิ จ อรูปานิปิ ธมฺมชาตานิฯ อนารมฺมณมิสฺสกสพฺพวิญฺญาณธาตุตํสมฺปยุตฺตา ธมฺมายตนาทิปเทหิ ทีเปตพฺพา, อนารมฺมณมิสฺสกสพฺพวิญฺญาณธาตุโย อเจตสิกาทิปเทหิ ทีเปตพฺพา, ตทุภยสมุทายา ทุกฺขสจฺจาทิปเทหิ ทีเปตพฺพาติ เวทิตพฺพาฯ

ยทิ เอวนฺติ ยทิ อนารมฺมณมิสฺสานํ ธมฺมานํ วิปฺปโยโค นตฺถิฯ อนารมฺมณมิสฺโสภยธมฺมาติ รูปนิพฺพานสหิตสพฺพวิญฺญาณธาตุตํสมฺปยุตฺตธมฺมาฯ ขนฺธาทีเหวาติ ขนฺธายตนธาตูหิ เอว, น อรูปกฺขนฺธมตฺเตนฯ อรูปกฺขนฺเธเยว ปน สนฺธาย ‘‘เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา วิปฺปยุตฺตา’’ติ วุตฺตนฺติ นายํ โทโสติ ทสฺเสติฯ ตเทกเทสาติ ‘‘อนารมฺมณมิสฺสา’’ติอาทินา วุตฺตธมฺมสมุทายสฺส เอกเทสาฯ ตเทกเทสญฺญสมุทายาติ ตสฺเสว ยถาวุตฺตสฺส สมุทายสฺส เอกเทสา หุตฺวา อญฺเญสํ อวยวานํ รูปกฺขนฺธาทีนํ สมุทายภูตาฯ วิภาคาภาวโตติ เภทาภาวโตฯ เภโทติ เจตฺถ อจฺจนฺตเภโท อธิปฺเปโตฯ น หิ สมุทายาวยวานํ สามญฺญวิเสสานํ วิย อจฺจนฺตเภโท อตฺถิ เภทาเภทยุตฺตตฺตาฯ เตสํ อจฺจนฺตเภทเมว หิ สนฺธาย ‘‘สมุทายนฺโตคธานํ เอกเทสานํ น วิภาโค อตฺถี’’ติ สงฺคเหปิ วุตฺตํฯ เตนาติ อวิภาคสพฺภาวโต สภาควิสภาคตฺตาภาเวนฯ